De schaduw over zonne-installaties uit China
By Sara Van Hoeymissen (Koninklijke Militaire School) and Nikolas Vander Vennet (Vrije Universiteit Brussel)
22 December 2023
Sinds kort hangt er een schaduw over zonne-installaties die een omvormer hebben uit China. Dat laatste, zo leerde een steekproef van de VRT, lijkt alvast het geval voor de meerderheid van de zonne-installaties die het voorbije jaar in Vlaanderen geïnstalleerd werden. Het probleem? China zou vanop afstand deze installaties kunnen afsluiten en zo ernstige problemen veroorzaken in ons elektriciteitsnetwerk.
De vraag rijst of China wat het op papier kan, in de praktijk ook wil doen. Die vraag, over de verhouding tussen capaciteiten en intenties, heeft een lange geschiedenis in de studie van internationale relaties. Ze heeft haar oorsprong in een militaire context. Wanneer een land plots een aspect van zijn militair arsenaal opbouwt, vraagt de buitenwereld zich onvermijdelijk af wat de bedoeling is van die nieuw opgebouwde capaciteiten. Zijn ze defensief bedoeld, als stok achter de deur om andere landen een militair avontuur te ontraden? Of, erger, horen ze bij de voorbereiding van een sinister offensief plan? Omdat deze laatste mogelijkheid zelden uit te sluiten valt, beslissen andere landen vaak om het eigen arsenaal ook op te drijven. Als dit mechanisme zich herhaalt, wordt een wapenwedloop ontketend.
Wat nieuw is, is dat de vraag over wat China van plan is nu geen betrekking heeft op militaire capaciteiten maar op een aanwezigheid in ons elektriciteitsnet die tot stand kwam via “gewone” economische relaties. China heeft ons de zonne-installaties niet opgedrongen. We hebben ze gretig gekocht omdat ze betaalbare toegang gaven tot hernieuwbare energie. What’s not to like? Het feit dat de Europese zonne-industrie door goedkope Chinese concurrentie haast van de kaart geveegd werd, uiteraard. Maar blijkbaar wogen klimaatoverwegingen en de portemonnee van de consument uiteindelijk zwaarder door in de overwegingen. Nu beseffen we plots dat de Chinese toegang tot ons elektriciteitsnet de deur opent naar andere, minder zonnige mogelijkheden.
Wat leert de academische literatuur over de dilemma’s waar we voorstaan? Ten eerste, dat angst voor een mogelijke agressie vaak een fundamentelere oorzaak vormt voor conflict dan effectieve agressieve intenties. Of China al dan niet aanstalten maakt om ons elektriciteitsnet te destabiliseren, zou wel eens minder belangrijk kunnen zijn dan het feit dat we ons daar plots zorgen over maken. Eens je een mogelijk gevaar gezien hebt, wordt het moeilijk het te ‘ont-zien’. Ten tweede leert onderzoek dat capaciteiten relatief stabiel zijn. De Chinese aanwezigheid in ons elektriciteitsnet is mettertijd opgebouwd en het afbouwen ervan, zo we dat wensen, zal tijd vragen. Intenties, daarentegen, zijn onvoorspelbaarder en kunnen relatief snel veranderen. Op dit moment zijn er weinig redenen om ervan uit te gaan dat China effectief een dergelijke grootschalige cyberaanval op onze kritieke infrastructuur plant, maar de mogelijkheid valt niet uit te sluiten. Ons land is in het verleden al slachtoffer geweest van kwaadaardige cyberactiviteiten uit China.
Hoe lossen we dit op? Over wat gebeurt binnen onze eigen grenzen en markten staan we niet machteloos. Het is belangrijk te bepalen welke vormen en mate van Chinese (of andere buitenlandse) aanwezigheid we aanvaardbaar vinden. Daarbij moet de aandacht in de eerste plaats gaan naar vitale sectoren zoals kritieke infrastructuur en moet een evenwicht gezocht worden tussen veiligheidsoverwegingen en economische efficiëntie. Eenvoudig is zo’n oefening geenszins, maar het kader krijgt stilaan vorm. De Europese Commissie publiceerde enkele maanden geleden een Europese economische veiligheidsstrategie. Die stelt voor een systematische risicoanalyse te maken en waar nodig instrumenten te ontwikkelen om risico’s aan te pakken. Dat is te verkiezen boven telkens opnieuw brandjes te moeten blussen wanneer een nieuw veiligheidsrisico ontdekt wordt. Dergelijk kader kan ook meer duidelijkheid creëren voor onze handelspartners en dus helpen voorkomen dat we in onze handelsrelaties in een negatieve spiraal gelijkaardig aan een wapenwedloop terecht komen. Interessant is dat de veiligheidsstrategie ook voorstelt de eigen Europese capaciteiten te versterken. Het verhaal van de zonne-installaties toont immers aan dat om voor alternatieven te kunnen kiezen, die er in voldoende mate moeten zijn - of moeten gecreëerd worden.